Stadnina Koni Białka 1981-2021

Lata 1980-1981: trudny początek w cieniu wielkiej historii

O roku ów! kto ciebie widział w naszym kraju!
Ciebie lud zowie dotąd rokiem urodzaju,
A żołnierz rokiem wojny: dotąd lubią starzy
O tobie bajać, dotąd pieśń o tobie marzy. (A. Mickiewicz „Pan Tadeusz” Księga Jedenasta, Rok 1812)

Białka położona niedaleko Krasnegostawu, znana od roku 1930 jako Państwowe Stado Ogierów, była do końca lat 80. ośrodkiem hodowli koni małopolskich utrzymującym tam stado ogierów na potrzeby tej rasy. Jednocześnie od roku 1981 nieodłącznym symbolem Białki jest stadnina koni czystej krwi arabskiej. Często za jedyny powód powołania w Białce czwartej, stadniny arabskiej podaje się duże zainteresowanie kupców zagranicznych polskimi końmi arabskimi oraz uzyskiwane za nie wysokie ceny. Jednak prawda jest znacznie bardziej skomplikowana. Za umiejscowieniem w Białce stadniny, obok istniejącego stada ogierów, zdecydowały z jednej strony korzystne warunki klimatyczne, sprzyjające hodowli koni w tym bogata baza paszowa, z drugiej zaś, konieczność znaczącego zmniejszenia stanu ogierów w stadzie wobec spadającego od drugiej połowy lat 70. zapotrzebowania na reproduktory w terenie obsługiwanym przez stado. Pod koniec lat 70. w Białce część budynków wyłączono już z użytkowania – stajnia 3 stała pusta, a stado ogierów znalazło się w bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej. Tak więc, aby w pełni wykorzystać bazę paszową, budynki oraz wyspecjalizowaną załogę, ówczesny naczelnik Wydziału Hodowli Koni – Adam Sosnowski i jego współpracownicy Izabella Zawadzka, Jerzy Budny i ówczesny dyrektor PSO Kazimierz Guziuk, doprowadzili do powołania w Białce stadniny koni arabskich. Było to korzystne rozwiązanie również dla stadnin w Janowie, Michałowie i Kurozwękach, które mogły się w ten sposób pozbyć nadwyżki hodowlanej, która powstała w związku ze zmniejszeniem się popytu na konie arabskie w tym właśnie czasie na rynkach zagranicznych. W listopadzie 1981 roku do Stada Ogierów w Białce przybyło pierwszych 20 klaczy czystej krwi arabskiej i jeden źrebak, które stanowiły stado założycielskie, czwartej wówczas, stadniny arabskiej w Polsce. Pierwsze źrebięta czystej krwi arabskiej urodziły się w Białce w roku następnym, czasem więc za datę powstania stadniny przyjmuje się rok 1982. Na szczególne podkreślenie zasługuje tu rola Naczelnika Adama Sosnowskiego, który przeszedł do historii polskiej hodowli dzięki wielkim zasługom oddanym zarówno podczas wojny, jak również w odbudowie i organizowaniu hodowli w powojennej Polsce. Adam Nałęcz-Sosnowski darzył konie arabskie szczególnym sentymentem. Urodzony na Podolu, wychowany wśród koni pod okiem ojca Kaliksta Sosnowskiego, który pełnił funkcję Dyrektora Państwowego Stada Ogierów w Białce, aż do tragicznej śmierci 12 września 1939 r. Wśród licznych zasług w pracy Adama Sosnowskiego jest między innymi odnalezienie i zidentyfikowanie zasłużonej dla polskiej hodowli Ofirki, a także odnalezienie wielu rozproszonych koni z hodowli prywatnych, na południu Polski. W 1956 roku Adamowi Sosnowskiemu powierzono wybór klaczy arabskich z przybyłej do Wrocławia grupy koni ze Stadniny w Tiersku. Zakupiono wówczas 4 klacze: Potencję, Pikirowkę, Pienoczkę i Piewicę. Najwartościowsze okazały się Piewica i Pienoczka, od której wywodzi się zasłużony reproduktor Probat. Natomiast Piewica, córka zrabowanej przez Rosjan janowskiej Włodarki nie tylko pozwoliła przywrócić Polsce utraconą rodzinę klaczy Szamrajówka ur. 1810, wywodzącą się z Białej Cerkwi, lecz także założyła w Janowie, a następnie również w Białce, najsłynniejszą obecnie polską linię żeńską. Z niej to wywodzą się, oprócz słynnej janowskiej Pianissimy, białeckie gwiazdy, takie jak Perforacja, Pesal, Perfirka czy Perfinka. Adam Sosnowski objął stanowisko Naczelnika Wydziału Hodowli Koni w roku 1972 i osobiście kierował hodowlą koni arabskich, przywiązując do tego działu wielką wagę. Jego decyzje, zarówno hodowlane jak też organizacyjne, miały charakter wizjonerski, jak choćby sprowadzenie do Polski ogiera Probat w celu odbudowy utraconego rodu Kuhailan Afas or.ar. Powołanie stadniny w Białce pokazuje jak wielką wykazał się w tym przypadku dalekowzrocznością i prawidłowym przewidywaniem możliwych zmian koniunktury. Adam Sosnowski był zwolennikiem rozdzielenia polskiego stada podstawowego koni czystej krwi arabskiej i wykorzystania odmiennych warunków środowiskowych dla mniejszych populacji. Z dzisiejszej perspektywy widać jasno, że Białka nie podzieliła losu innych likwidowanych w latach 90. stad ogierów tylko dzięki posiadaniu stadniny koni czystej krwi arabskiej, która uzyskała status spółki strategicznej i wraz z niezwykle cennym obiektem w Białce, przetrwała 40 lat z nadzieją na kolejne.

Aby dobrze wczuć się w realia towarzyszące początkom istnienia stadniny w Białce wystarczy przypomnieć, że lata 80. to w Polsce czas powstania Solidarności, wielkich ruchów społeczno-politycznych w roku 1981, a w konsekwencji całej tragicznej dekadzie lat 80. naznaczonych stanem wojennym, kryzysem gospodarczym i wszechobecną biedą zakończoną dopiero w 1989 pierwszymi, częściowo wolnymi wyborami oraz wycofaniem się z Polski wojsk sowieckich.

Stado hodowlane – wzloty i upadki

Właściwą działalność hodowlaną stadnina koni arabskich w Białce rozpoczęła w roku 1982, opierając się na materiale zarodowym sprowadzonym z już istniejących stadnin arabskich. Do Białki przybyło łącznie 29 klaczy stadnych, w tym najwięcej z Michałowa – 12, Janowa Podlaskiego – 10, a najmniej z Kurozwęk – 7. Klacze te reprezentowały 10 rodzin żeńskich obecnych w polskim programie hodowlanym po roku 1946: Ukrainka, Gazella, Sahara, Bent-El-Arab, Milordka, Szamrajówka, Szweykowska, Mlecha, Sherife i Rodania oraz 5 rodów męskich założonych przez oryginalne ogiery arabskie: Kuhailan Haifi or.ar., Ibrahim or.ar., Ilderim or.ar., Bairactar or.ar., Saklawi I. Na przestrzeni lat struktura rodowodowa stada hodowlanego w Białce uległa pewnym modyfikacjom. Oprócz selekcji, na kształt stada wpłynęło zasilenie białeckiej hodowli klaczami z prywatyzowanej w 1998 r. Stadniny Koni Kurozwęki, a w 2018 r. zakup kilku klaczy z Janowa Podlaskiego. Aktualnie, stan na jesiennym przeglądzie stadniny w 2021 r. – stado klaczy liczy 57 szt. i reprezentuje 9 rodzin żeńskich: Szamrajówka – 12 klaczy, Gazella – 10 klaczy, Mlecha – 5 klaczy, Sahara – 6 klaczy, Wołoszka – 6 klaczy, Milordka – 9 klaczy, Scherife – 5 klaczy, Bent-El-Arab – 3 klacze oraz Rodania – 1 klacz.

W latach 1982-2000 użyto w Białce 27 ogierów. Wymagała tego duża różnorodność stada matek, wymagająca od hodowców indywidualnego doboru. Pomimo znacznej liczby reproduktorów, Białka w początkowym okresie nie mogła dochować się wybitnego potomstwa. Wynikało te przede wszystkim z faktu, że nie miała dostępu do najlepszych wówczas reproduktorów, które znajdowały się w Janowie bądź Michałowie. Białka przez lata była zmuszona wykorzystywać ogiery mniej wartościowe albo nie pasujące do pozostałych stadnin lub często jeszcze nie sprawdzone w hodowli. Jednak konsekwentna praca hodowlana, oparta na ostrej i ściśle ukierunkowanej selekcji, przyniosła w końcu efekty. Lata 90. to pasmo sukcesów koni białeckich na torze wyścigowym, a w końcu również i na pokazach. W roku 1991 przyszedł w Białce na świat ogier, który nie tylko sprawił, że stadnina zaczęła być szeroko rozpoznawana, ale okazał się niezwykle cennym reproduktorem, ojcem wielu wartościowych klaczy, a także kontynuatorem rodu Ilderim or.ar. w polskiej hodowli. Był nim urodzony w 1991 r. – Pesal (Partner – Perforacja po Ernal). Jego charakterystyczna uroda, dzięki której był rozpoznawalny z daleka, zapewniła mu wiele sukcesów. Pesal zdecydowanie wyróżniał się saklawiańskim typem. Przy tym był to ogier niezwykle poprawny, prawidłowy z doskonałym bukietem arabskim oraz charakterystyczną dla tego rodu skłonnością do otłuszczania się. Wcześnie przybrał mlecznobiały odcień maści siwej, na której tle wyraźnie odznaczały się jego duże, czarne oczy. Krótka głowa, z głębokim ganaszem, piękny łuk szyi i efektowny ruch, z triumfalnie powiewającym ogonem i charakterystycznie rozwianą grzywą – to były jego znaki rozpoznawcze. Na Wiosennym Młodzieżowym Pokazie w Michałowie w 1993 r. jako pierwszy koń hodowli białeckiej, dwuletni wtedy Pesal, nie tylko wygrał swoją klasę, ale także zdobył tytuł Młodzieżowego Czempiona Polski. Finezyjnej urodzie Pesala towarzyszył przyjazny i łagodny charakter. Przypisywano mu nadmierną delikatność, a nawet „żeńskość”, ale na torze biegał dwa sezony i wygrał dwie gonitwy. Po odbyciu próby dzielności wrócił na ring pokazowy, aby w 1996 r. zdobyć Srebrny Medal Ogierów Starszych Pokazu Narodowego i krążek z tego samego kruszcu podczas Pucharu Narodów w Akwizgranie. W 1997 natomiast Złoty Medal Ogierów Starszych Pokazu Narodowego i Best in Show. Pesal, wcielony do hodowli, użytkowany był w Michałowie i Agricola Farm, gdzie pozostawił stawkę cennych klaczy; między innymi w Michałowie klacz Złota Orda 1999 (Pesal – Zagrobla po Monogramm) – babka zdobywcy Srebrnego Medalu Czempionatu Europy Ogierów Młodszych, ogiera Ptolemeusz. Natomiast klacz Bagatela 2000 (Pesal – Braminka po Elf) hod. Agricola Farm, to matka m.in. utytułowanej klaczy Bajaderka. Pesal to ojciec przede wszystkim ogiera Girlan-Bej 2002 (Pesal – Gracja-Bis po Monogramm) Złotego Medalisty Pokazu Narodowego Ogierów Młodszych i Srebrnego Medalisty Czempionatu Świata w tej samej kategorii, hod. PP Bogajewiczów. Łącznie w Polsce Pesal zostawił 124 sztuki potomstwa, któremu przekazał urodę, dobry charakter i siwą maść, pod względem której był homozygotą – źrebięta po nim bielały jeszcze przy matkach. W 2003 roku Pesal został sprzedany do Holandii, gdzie zdobył czempionat tego kraju, ale w roku 2005 wrócił do Polski w dzierżawę. Został użyty w Janowie i niejako „rzutem na taśmę” dostał tam najlepszą janowską klacz o wybitnej urodzie – Palmetę. Z tego połączenia urodził się kontynuator rodu siwy Palatino 2006 (Pesal – Palmeta po Ecaho). Pesal od 1996 r. był również używany w macierzystej stadninie, gdzie pozostawił trwały ślad choć ród udało mu się przedłużyć dopiero w Janowie. Aktualnie w stadninie w Białce nie ma już córek Pesala, ale stawka jego wnuczek jest jednym z mocniejszych filarów tej hodowli. Takie klacze jak Estufa 2009, Cytera 2009, Hermia 2008 czy Haftka 2008, to cenne matki hodowlane, o czysto polskim rodowodzie.

Spośród reproduktorów, użytych w Białce, które dały wyróżniające się potomstwo należy wymienić ogiera Gazal Al Shaqab, ojca takich klaczy jak: Perfirka (od Perforacja po Ernal), Perolia (od Pereira po Eldon) oraz Fabryszka (od Fula po Partner), ogiera Ekstern, ojca klaczy: Ekina 2004 (od Eklera po Ecaho), Cirilla 2006 (od Cirka po Borek), Calatea 2008 (od Calineczka po Metropolis NA), Cella 2008 (od Celina po Metropolis NA), Frymuszka 2008 (od Fabryszka po Gazal Al Shaqab) czy ogier Celsjusz 2004 (od Carina po Pesal). Również syn Eksterna, wyhodowany w Michałowie ogier Esparto (Ekstern – Ekspozycja po Eukaliptus), używany w białeckiej hodowli w latach 2009 i 2010 zostawił bardzo dobrą stawkę klaczy, wśród których wyróżniała się Egema (od Egira po Emigrant) oraz Perfinka (od Perfirka po Gazal Al Shaqab), najjaśniejsza gwiazda urodzona dotychczas w Białce. Swoją drogę przez pokazowe ringi Perfinka rozpoczęła w 2012 roku, od zwycięstwa w klasie roczniaczek na Wiosennym Młodzieżowym Pokazie w Białce. W tym samym roku nagrodzona została tytułem Top Ten na Czempionacie Świata w Paryżu. Kolejne lata kariery to 2013 i Srebrny Medal Czempionatu Świata, Europy i Polski Klaczy Młodszych, Czempionat Pucharu Narodów Klaczy Młodszych w Akwizgranie: 2014 – Czempionat PSAIAHF w Arabii Saudyjskiej, kwiecień 2019 – Czempionat podczas Las Vegas Breeders Cup, Narodowy Czempionat USA 2019 i na koniec Czempionat Klaczy Starszych w Scottsdale 2020, co razem daje amerykańską „Trójkoronę”. W roku 2020 Perfinka została sprzedana na janowskiej aukcji za rekordową kwotę 1 mln 200 tys EUR, co stało się pięknym dopełnieniem jej kariery pokazowej. W stadninie Perfinka pozostawiła klaczkę Platinia 2018 (Equator – Perfinka po Esparto), którą czeka trudne zadanie sprostania oczekiwaniom hodowlanym mierzonych miarą słynnej matki.

Białecka specjalność – araby wyścigowe, rajdowe, sportowe i spacerowe

Przez lata Białka wypracowała sobie opinię stadniny, która oferuje do sprzedaży dobre konie użytkowe. Sprzyjały temu zarówno dobór reproduktorów, jak również metody wychowu. Dzięki dużej urodzie i odpowiednim metodom wychowu, białeckie araby z powodzeniem konkurowały ze stadninami w Janowie i Michałowie. Sytuacja ta dotyczyła nie tylko poprawności pokroju i dużej urody, ale przede wszystkim wysokiej dzielności wyścigowej. Do pierwszych lat XXI wieku, ponad 90% koni arabskich urodzonych w Białce, była poddawana próbie dzielności na torze wyścigowym, a około 80% koni kończyło trening z pozytywnym wynikiem. Analiza rodowodowa koni biegających na torach wyścigowych wykazała największą dzielność przedstawicielek linii żeńskiej Scherife or.ar. 1902. W porównaniu z reprezentantkami innych rodzin, wykazały sie one najwyższą średnią wartością współczynnika powodzenia (WP=3,18), jak również najdłuższym okresem użytkowania wyścigowego (średnio 2,2 sezonu), przy jednoczesnej największej średniej liczbie startów w gonitwach (średnio 15 startów) i największej liczbie zwycięstw (średnio 4,6 zwycięstw na klacz). Uwzględniając pochodzenie ze strony męskiej, najdzielniejsze okazały się przedstawicielki rodu męskiego Krzyżyk or.ar. 1876, przy jednoczesnym współczynniku powodzenia 2,69 średnich 14 startach w ciągu 1,75-rocznej kariery wyścigowej, w czasie której średnio 3 razy wygrały. W swojej 40-letniej historii konie ze stadniny w Białce wygrały dwukrotnie Nagrodę Derby (Dziewierz i Ostragon), dwukrotnie Oaks (Al Adha, Aryjka), Nagrodę Europy (Esej) i Nagrodę Białki (Abisynia). W Derbach 1993 pierwsze cztery miejsca zajęły konie z Białki: Dziewierz, El Amor, Osjan i Al Adha. Niestety, z początkiem XXI wieku, stadnina koni Białka nie kontynuuje udziału swoich wychowanków w próbie dzielności na torze wyścigowym, co negatywnie odbiło się na rozwoju stadniny, a także ograniczyło wpływy ze sprzedaży koni użytkowych. Aktualnie w treningu wyścigowym są 3 klacze urodzone w 2018 roku, co stanowi poniżej 10% rocznika.

Ze względu na swoje wybitne walory rasowe, konie arabskie bardzo dobrze sprawdzają się startując w rajdach długodystansowych, w których zdecydowanie górują nad przedstawicielami innych ras. Od początku rozgrywania konkurencji rajdów długodystansowych w Polsce, konie białeckie uczestniczyły w tej konkurencji, zdobywając uznanie i medale. Wśród znawców konkurencji takie konie jak Alahar 1984 (Haracz – Albania po Gwarny), Albat 1983 (Probat – Alkaba po Celebes) czy Drakkar 1987 (Alkazar – Darowizna po Partner), są uznawane za prekursorów rajdów w Polsce.

Te niewątpliwe sukcesy sportowe i wyścigowe pozostają historią, głównie z tego powodu, że Białka w ciągu ostatniej dekady zabrnęła w ślepą uliczkę, jaką jest hodowla koni wyłącznie do pokazów, rezygnując całkowicie z poddawania koni próbie dzielności, a w pogoni za urodą, konie białeckie utraciły dzielność. O tym, czy konie białeckie mają jeszcze potencjał użytkowy, trudno się wypowiadać bez sprawdzenia tego w praktyce. Czasem pojawiają się tu i ówdzie białeckie wałachy, które miały szczęście trafić w dobre ręce, a to wygrywając zawody w skokach czy WKKW, a to służąc w grupach rekonstrukcyjnych. Te konie potwierdzają, że nie wszystko jeszcze stracone, jeśli chodzi o dzielność! Bo uroda? No cóż, to rzecz względna.

Materiały źródłowe:

1. Przegląd Hodowlany 9/2000 „Stadnina koni czystej krwi arabskiej w Białce” – M.Budzyński, A.Guziuk, J.Kamieniak, M.Sapuła
2. PCBJ „Duma Białki, czyli skąd się wzięły Pesal i Perfinka” (2020) Krystyna Chmiel
3. „Ród ogiera Ilderim or.ar.1894 imp.1900 Sławuta” – H.Sztuka, M.Grzechnik – purepolishsociety.com
4. „Adam Nałęcz-Sosnowski – wspomnienie” – Izabella Pawelec-Zawadzka, luty 2003 janow.arabians.pl
5. Stado Ogierów Białka – www.bialka.arabians.pl
6. Jesienny przegląd hodowlany, Stadnina Koni Białka, 6 października 2021 – katalog